کد مطلب:127 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:496
نماز جمعه
مسأله 1541 ـ در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مكلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهرنماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است كه هردو را بجا آورد.
مسأله 1542 ـ كسی كه نماز جمعه را بجا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولی احتیاط مستحب آن است كه آن را نیز بجا آورد.
شرایط نماز جمعه
مسأله 1543 ـ نماز جمعه تنها توسط مردان منعقد می شود، ولی زنان هم می توانند در آن شركت كنند.
مسأله 1544 ـ نماز جمعه باید به جماعت برگزار شود و نمی توان آن را به طور فرادی بجا آورد.
مسأله 1545 ـ همه شرائطی كه در نماز جماعت معتبر است در نماز جمعه نیز لازم است، مانند: نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام، فاصله بیش از حد نداشتن و غیر اینها.(1)
مسأله 1546 ـ همه شرائطی كه در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند: عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت كودكان و زنان در نماز جمعه جائز نیست، گرچه در نمازهای دیگر برای خودشان برای كودكان ممیّز جائز است، و برای زنها احتیاط وجوبی در ترك است.
مسأله 1547 ـ بر هر مرد مكلّف آزاد غیر مسافری كه نابینا، بیمار و پیر فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب است البته در صورتی كه فاصله او تا محلّ اقامه جمعه بیش از دو فرسخ نباشد. بنابراین بر كسانی كه فاقد یكی از شروط باشند حركت به سوی نمازجمعه به فرض اینكه وجوب تعیینی هم داشته باشد واجب نیست گرچه حضور
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ پیرامون شرائط، موانع، مبطلات، خلل، شك، سهو و غیره به فصل مربوط به نماز جماعت مراجعه شود.
[251]
در آن برایشان هیچ مشقّتی نداشته باشد.
مسأله 1548 ـ كمترین فاصله لازم بین دو نمازجمعه، یك فرسخ است.
مسأله 1549 ـ كمترین عدد لازم برای انعقاد نماز جمعه پنج نفر است كه باید یكی از آنها امام باشد. پس نماز جمعه با كمتر از 5 نفر واجب نیست و منعقد نمی شود ولی اگر هفت نفر و بیشتر باشند فضیلت جمعه بیشتر خواهد بود.
مسأله 1550 ـ در صورت وجود شرائط لازم، نماز جمعه بر سكنه شهرها و شهركها و حاشیه نشینان آنها و روستائیان، چادرنشینان و بیابانگردهایی كه روش زندگی آنها چنین است واجب است.
مسأله 1551 ـ فاقدین شرائط وجوب نماز جمعه اگر اتّفاقاً در نماز حاضر شوند یا با مشقّت خود را به آن برسانند نمازشان صحیح است و نماز ظهر بر آنها واجب نیست. همچنین كسانی كه با وجود باران یا سرمای شدید یا نداشتن پا یا عضو دیگر كه موجب مشقّت و اسقاط تكلیف نمازجمعه است در نماز جمعه شركت كرده اند، نمازشان صحیح است. امّا اگر دیوانه به نمازجمعه بپردازد نمازش صحیح نیست ولی نمازجمعه پسران نابالغ صحیح است گرچه نمی توانند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشند همان گونه كه نمی توانند به تنهایی تشكیل نمازجمعه بدهند.
مسأله 1552 ـ مسافر می تواند در نماز جمعه شركت كند و در این صورت نماز ظهر از او ساقط است. لكن مسافرین به تنهایی (بدون شركت حاضرین) نمی توانند نماز جمعه تشكیل دهند و در این صورت نماز ظهر بر آنها واجب است. و نیز مسافر نمی تواند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشد ولی اگر مسافرین قصد اقامه (ده روز یا بیشتر) بنمایند می توانند نماز جمعه تشكیل دهند.
مسأله 1553 ـ زنان می توانند در نماز جمعه شركت كنند و نمازشان صحیح است و مجزی از نماز ظهر است اما به تنهایی (بدون شركت مردان) نمی توانند نماز جمعه تشكیل دهند چنانكه نمی توانند مكمل عدد لازم ـ 5 نفرـ هم باشند، زیرا نماز جمعه با شركت مردان منعقد می شود.
مسأله 1554 ـ خنثی مشكله(1) می تواند در نماز جمعه شركت كند ولی نمی تواند مكمل عدد لازم (5 نفر) یا امام جمعه باشد، پس اگر غیر از او فقط چهار نفر جمع شده
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كسی كه مرد یا زن بودنش اصلاً معلوم نیست.
[252]
باشند نماز جمعه برگزار نمی شود و باید نماز ظهر بخوانند.
وقت نماز جمعه
مسأله 1555 ـ وقت نماز جمعه با زوال خورشید شروع می شود و تا وقتی كه سایه شاخص به اندازه دو قدم متعارف برسد، امتداد دارد. ولی احتیاط واجب آن است كه از اوائل عرفی زوال تأخیر نیاندازند و اگر تأخیر افتاد احتیاط مستحب آن است كه نماز ظهر را بخوانند.
مسأله 1556 ـ اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع كرده و هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع كند صحیح است.
مسأله 1557 ـ جائز نیست امام جمعه خطبه ها را آن قدر طولانی كند كه وقت نماز بگذرد، و الا باید نماز ظهر را بخواند، زیرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد.
مسأله 1558 ـ اگر در بین نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتی كه یك ركعت آن در وقت واقع شده باشد صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است كه پس از اتمام آن، نماز ظهر را هم بجا آورد و اگر یك ركعت آن در وقت واقع نشده باطل است ولی احتیاط مستحب آن است كه آن را تمام كند و سپس نماز ظهر را بخواند.
مسأله 1559 ـ اگر عمداً نماز جمعه را طوری به تأخیر بیاندازند كه تنها یك ركعت از وقت آن باقی باشد احتیاط واجب آن است كه نماز ظهر را بجا آورند.
مسأله 1560 ـ اگر یقین دارد وقت به اندازه ای هست كه می تواند حداقل واجب را در تحقق دو خطبه و دو ركعت نماز بجا آورد بین نماز جمعه و ظهر مخیر است و اگر یقین دارد كه به این اندازه وقت نیست، باید نماز ظهر را بخواند و اگر شك دارد، نماز جمعه صحیح است ولی در صورتی كه پس از نماز معلوم شود كه حتی برای یك ركعت هم وقت باقی نبوده، باید نماز ظهر را بجا آورد، گر چه احتیاط مستحب آن است كه اگر تنها یك ركعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند.
مسأله 1561 ـ اگر مقدار وقت را می داند ولی شك دارد كه در این مقدار می تواند نماز جمعه را بجا آورد یا نه، جایز است نماز جمعه را شروع كند، پس اگر وقت برای همه نماز كافی بود نمازش صحیح است و الا باید نماز ظهر را بجا آورد ولی احتیاط مستحب آن است كه در این صورت اساساً نماز ظهر را اختیار كند.
[253]
مسأله 1562 ـ در صورتی كه نماز جمعه با عدد كامل و در وقت دامنه دار شروع شده ولی مأمومی به ركعت اول نرسیده باشد، اگر به ركعت دوم، ولو به ركوع آن، برسد و اقتدا كند نمازش صحیح است (به شرط آنكه بداند وقت به اندازه ای هست كه بتواند ركعت دوم آن را هم در وقت بخواند) در این صورت دومین ركعت نماز خود را به طور فرادی بجا می آورد، ولی برای كسی كه تكبیر ركوع ركعت دوم امام را درك نكرده بهتر آن است كه نیت خود را به ظهر برگردانده و نماز ظهر را بجا آورد.
كیفیت نماز جمعه
مسأله 1563 ـ نماز جمعه دو ركعت است و كیفیت آن مانند نماز صبح است. و مستحب است كه حمد و سوره با صدای بلند خوانده شود و در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم، سوره منافقین را قرائت نمایند.
مسأله 1564 ـ نماز جمعه دارای دو قنوت است، قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است.
مسأله 1565 ـ نماز جمعه دارای دو خطبه است كه مانند اصل نماز، واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود و بدون این دو خطبه نماز جمعه محقق نمی شود.
مسأله 1566 ـ واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اول نماز جمعه را بجا آورد باطل است، و در صورتی كه وقت باقی است باید پس از ایراد خطبه ها مجدداً نماز جمعه را بخواند ولی اگر نسبت به حكم مسأله جاهل بوده یا اشتباه كرده، اعاده خطبه ها لازم نیست بلكه اعاده نماز هم لازم نیست.
مسأله 1567 ـ جائز است دو خطبه نماز جمعه قبل از ظهر شرعی ایراد شود به طوری كه پایان خطبه ها با ظهر شرعی مصادف باشد، ولی احتیاط مستحب آن است كه آنها را در وقت ظهر بخواند.
مسأله 1568 ـ در خطبه اول واجب است حمد الهی، گر چه به هر لفظی كه حمد الهی محسوب شود جائز است، ولی احتیاط مستحب آن است كه به لفظ جلاله (الله) باشد و احتیاط واجب آن است كه پس از آن به ثنای الهی بپردازد و سپس به پیغمبر اسلام درود فرستد، و واجب است مردم را به تقوی سفارش كند و یك سوره كوچك از قرآن را بخواند. و در خطبه دوم نیز حمد و ثنای الهی (به صورتی كه ذكر شد) و درود بر پیغمبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب آن است كه در این خطبه
[254]
نیز به تقوی سفارش كند و سوره كوچكی از قرآن تلاوت نماید. و احتیاط مستحب و مؤكد آن است كه در خطبه دوم پس از درود بر پیغمبر (ص) به ائمه معصومین (ع) نیز درود فرستد و برای مؤمنین استغفار كند. و بهتر است از خطبه های منسوب به امیر المؤمنین (ع) یا آنچه از ائمه معصومین (ع) وارد شده انتخاب كند.
مسأله 1569 ـ شایسته است امامِ خطیب، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گوید و عبارات فصیح و روان به كار برد، به حوادثی كه در سراسر عالم بر مسلمین می گذرد به خصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص دهد. چنان شجاع باشد كه در راه خدا از ملامت و نكوهش احدی بیم به خود راه ندهد، در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرائط زمان و مكان صراحت داشته باشد، اموری از قبیل مواظبت در اوقات نماز و عمل به روش صلحا و اولیاء خدا را كه موجب تأثیر كلام او در مردم است رعایت كند، كارهای او با مواعظ و وعد و وعیدهایش تطبیق نماید، از آنچه كه موجب سبكی او و كلامش می شود حتی از قبیل پرگوئی، شوخی و بیهوده گوئی بپرهیزد و همه این امور را تنها برای خداوند رعایت كند و هدفش اعراض از دنیاپرستی و ریاست طلبی باشد كه سرسلسله همه گناهان است تا كلامش در جان مردم مؤثر افتد.
مسأله 1570 ـ شایسته است امامِ خطیب در خطبه نماز جمعه مصالح دین و دنیای مسلمین را تذكر دهد و مردم را در جریان مسائل زیان بار و سودمند كشورهای اسلامی و غیر اسلامی قرار دهد و نیازهای مسلمین را در امر معاد و معاش تذكر دهد و از امور سیاسی واقتصادی آنچه را كه در استقلال و كیان مسلمین نقش مهمی دارد گوشزد كند و كیفیت صحیح روابط آنان را با سایر ملل بیان نماید و مردم را از دخالتهای دول ستمگر و استعمارگر در امور سیاسی و اقتصادی مسلمین كه منجر به استعمار و استثمار آنها می شود بر حذر دارد.
خلاصه، نماز جمعه و دو خطبه آن نظیر حج و مراكز تجمع آن و نمازهای عید فطر و قربان و غیره ازسنگرهای بزرگی است كه متأسفانه كثیری از مسلمانان از وظائف مهم سیاسی خود در آن غافل مانده اند، چنانچه از سایر پایگاه های عظیم سیاست اسلامی هم غافلند. اسلام دین سیاست آنهم در همه شئون آن است و كسی كه در احكام قضائی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام اندكی تأمل كند متوجه این معنی می شود. هر كس گمان كند دین از سیاست جدا است جاهلی است كه نه اسلام
[255]
را می شناسد و نه سیاست را می داند.
مسأله 1571 ـ مستحب است امامِ خطیب در زمستان و تابستان عمامه داشته و ردائی از برد یمانی یا (عدنی) بپوشد و خود را بیاراید، تمیزترین لباسهای خود را بپوشد و بوی خوش به كار برد به طوری كه با وقار و سكینه باشد، و قبل از خطابه هنگامی كه مؤذن اذان می گوید او بر منبر قرار گرفته باشد تا اذان به پایان رسد و خطبه را آغاز كند، و هنگام صعود بر منبر خطابه روبروی مردم بایستد و سلام كند و مردم نیز با چهره های خود از او استقبال كنند و به چیزی از قبیل كمان و شمشیر (اسلحه) و عصا تكیه كند، و مردم نیز خود را روبروی او قرار دهند.
مسأله 1572 ـ واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ایستاده به ایراد خطبه بپردازد. و اگر نتواند خطبه ها را در حال ایستاده بخواند، باید دیگری به ایراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم به عهده گیرد. و اگر هیچكس برای ایراد خطبه ها در حال ایستاده پیدا نشود. نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است.
مسأله 1573 ـ جائز نیست امام جمعه خطبه ها و به خصوص موعظه و توصیه به تقوی را به آهستگی ادا كند و احتیاط واجب آن است كه با صدای بلند به ایراد خطبه بپردازد به طوری كه حداقل عدد لازم (4 نفر) صدای او را بشنوند، بلك احتیاط مستحب آن است كه در هنگام موعظه و سفارش به تقوی صدای خود را چنان بلند نماید كه همه حاضرین مواعظ او را بشنوند، و در مجامع بزرگ به توسط بلند گوها به خطبه بپردازد تا تشویق و تحذیر و مسائل مهمه را به گوش همگان برساند.
مسأله 1574 ـ احتیاط مستحب آن است كه امام در حال خطبه سخنی غیر مربوط به خطبه ها نگوید البته در فاصله بین خطبه ها و نماز، سخن گفتن بلامانع است.
مسأله 1575 ـ واجب است امام پس از خطبه اول مقدار كمی بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.
مسأله 1576 ـ احتیاط مستحب آن است كه امام و مستمعین در حال خطبه، واجد طهارت كامل (كه برای نماز معتبر است) باشند.
مسأله 1577 ـ احتیاط مستحب آن است كه مأمومین در حال خطبه روبروی امام بوده و بیش از مقداری كه در نماز می توانند خود را از قبله منحرف كنند رو برنگردانند.
[256]
مسأله 1578 ـ واجب است مأمومین به خطبه های امام گوش فرا دهند، و احتیاط مستحب آن است كه ساكت باشند و از حرف زدن بپرهیزند كه صحبت كردن در وقت خطبه ها مكروه است بلكه اگر سخن گفتن مأمومین موجب نشنیدن خطبه و از بین رفتن فایده آن باشد، سكوت لازم است.
مسأله 1579 ـ احتیاط واجب آن است كه امام جمعه در خطبه حمد الهی و درود بر پیغمبر و ائمه علیهم السلام را به زبان عربی ایراد نماید، گر چه او و مستمعین او عرب نباشند اما می تواند در مقام وعظ و توصیه به تقوی به زبان دیگری تكلم نماید. و احتیاط مستحب آن است كه موعظه و آنچه را به مصالح مسلمین مربوط می شود به زبان مستمعین ادا نماید، اگر مستمعین مختلفند آنها را به زبانهای مختلف تكرار كند. گر چه در صورتی كه مأمومین بیش از حد نصاب (4 نفر) باشند می تواند به زبان حد نصاب (4 نفر) اكتفا نماید، ولی احتیاط مستحب آن است كه آنها را به زبان خودشان موعظه كند.
مسأله 1580 ـ اذان دوم در روز جمعه بدعت و حرام است.
احكام نماز جمعه
مسأله 1581 ـ كسی كه نماز جمعه را به امامی اقتدا كرده می تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتدا كند ولی اگر بخواهد احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند راه آن این است كه پس از پایان نماز جماعت مجدداً نماز ظهر و عصر را به طور فرادی بجا آورد مگر اینكه امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتیاطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد كه در این صورت اگر مأموم نیز همین طور عمل كرده لازم نیست نماز عصر را تكرار كند.
مسأله 1582 ـ اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه، نماز ظهر را احتیاطاً بجا آوردند می توانند آنرا به جماعت برگزار كنند ولی مأمومی كه در نماز جمعه شركت نكرده نمی تواند به این نماز اقتدا كند و اگر به این نماز اقتدا كند از نماز ظهر او مجزی نیست و باید آن را اعاده نماید.
مسأله 1583 ـ اگر مأمومی كه ركوع ركعت اول امام جمعه را درك كرده به علت كثرت جمعیت یا غیر آن نتواند در سجده ها با امام همراهی كند در این صورت اگر بتواند (پس از قیام امام برای ركعت دوم) سجده ها را خود بجا آورده و قبل از ركوع یا در حین آن به امام ملحق شود، نمازش صحیح است. و الا باید به حال خود باقی بماند
[257]
تا امام به سجده های ركعت دوم برسد آنگاه دو سجده را به نیت سجده های ركعت اول نماز خود همراه امام بجا آورد و سپس ركعت دوم را فرادی بخواند و نمازش صحیح است. ولی اگر آنها را به نیت سجده های ركعت دوم و یا به نیت متابعت امام انجام دهد احتیاط واجب آن است كه از آن دو سجده صرف نظر كرده و دو سجده دیگر به نیت سجده های ركعت اول بجا آورد و سپس به ركعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم بجا آورد.
مسأله 1584 ـ اگر مأموم به قصد اتصال به نماز، در ركوع ركعت دوم تكبیر بگوید و به ركوع برود ولی شك كند كه ركوع امام را درك كرده یا نه، نماز جمعه او محقق نمی شود و احتیاط واجب آن است كه آن نماز را به نیت نماز ظهر به پایان برساند و سپس نماز ظهر را اعاده كند.
مسأله 1585 ـ اگر مأمومین پس از اتمام خطبه ها و شروع نماز امام، از اقتدا به او خودداری كنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام می تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد، ولی احتیاط مستحب آن است كه نیت خود را به ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدداً نماز ظهر را بخواند و احتیاط بیشتر در آنست كه نماز را به همان نیت نماز جمعه تمام كند و سپس نماز ظهر را بجا آورد.
مسأله 1586 ـ اگر نماز جمعه با عدد كامل (حداقل 4 نفر به اضافه امام) منعقد شود ـ ولو اینكه فقط تكبیر آنرا گفته باشند ـ و سپس متفرق شوند، نماز باطل می شود چه همه مأمومین یا بعضی از آنها متفرق شوند و امام باقی بماند و چه برعكس، چه یك ركعت كامل نماز را خوانده باشند و چه كمتر ولی احتیاط مستحب آن است كه افراد باقیمانده نماز جمعه را تمام كنند سپس نماز ظهر را بجا آوردند اما اگر بعضی از آنها در اواخر ركعت دوم بلكه بعد از ركوع ركعت دوم متفرق شوند نماز جمعه صحیح است و احتیاط مستحب آن است كه پس از آن نماز ظهر را بجا آورند.
مسأله 1587 ـ اگر عدد مأمومین بیش از حد لازم (4 نفر) برای نماز جمعه باشد پراكندگی عده ای از آنها مطلقاً ضرر ندارد، به شرط آنكه افراد باقیمانده از (4 نفر) كمتر نباشد.
مسأله 1588 ـ اگر پنج نفر (یا بیشتر) برای نماز جمعه مهیا شوند ولی در اثناء خطبه ها یا بعد از آنها و قبل از اقامه نماز متفرق شوند و برنگردند به طوری كه كمتر از
[258]
5 نفر باقی مانده باشند وظیفه افراد باقی مانده، نماز ظهر است.
مسأله 1589 ـ در صورتی كه قبل از انجام مسمّای واجب در خطبه (یعنی حداقلی از واجبات خطبه ها كه بتوان آنها را خطبه نامید) عده ای از مأمومین متفرق شوند و كمتر از 4 نفر بمانند و پس از مدت كوتاهی برگردند (به طوری كه عدد لازم ـ 5 نفر ـ كامل شود) اگر امام در این فاصله سكوت كرده باشد، پس از مراجعت مأمومین باید از نقطه ای كه خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولی اگر (با وجود تقلیل مأمومین از حد نصاب لازم) خطبه را ادامه داده و جریان امر به صورتی بوده كه افراد پراكنده صدای او را نشنیده اند باید پس از مراجعت آنها و تكمیل عدد لازم آن قسمت را كه در غیاب آنها خوانده اعاده كند و اگر زمان بازگشت مأمومین طولانی باشد به طوری كه عرفاً به یكپارچگی خطبه لطمه بزند باید امام خطبه را اعاده كند. چنانچه اگر با ورود مأمومین جدید هم عدد لازم ـ 5 نفر ـ كامل بشود اعاده خطبه ضروری است.
مسأله 1590 ـ اگر مأمومین بعد از خطبه یا در اثنای آن متفرق شوند (به طوری كه كمتر از 5 نفر باقی بمانند) و سپس برگردند تا عدد لازم كامل شود در صورتی كه مسمای خطبه محقق شده باشد اعاده خطبه واجب نیست، گر چه مدت تفرق طولانی باشد. و در صورتی كه مسمای خطبه محقق نشده باشد، اگر علت تفرق، انصراف مأمومین از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است كه پس از بازگشت آنها، امام، خطبه ها را از نو بخواند (ولو اینكه مدت تفرق كم باشد) و اگر علت تفرق و پراكندگی امری نظیر باران و غیره بوده در این صورت اگر مدت آن به قدری طولانی شود كه عرفاً به یكپارچگی خطبه لطمه بزند واجب است خطبه ها را از نو بخواند و الا خطبه قبلی را ادامه دهد و صحیح است.
مسأله 1591 ـ اگر در جایی نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصله ای كمتر از یك فرسخی آن نماز جمعه دیگری منعقد شود. پس اگر با فاصله یك فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است. لازم به تذكر است كه میزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهری كه نماز جمعه در ان تشكیل شده است بنابراین در شهرهای بزرگی كه طول آن چند فرسخ است می توان چند نماز جمعه تشكیل داد.
مسأله 1592 ـ احتیاط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند كه در كمتر از حد مقرر نماز جمعه دیگری قبل از آنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمی شود.
[259]
مسأله 1593 ـ اگر دو نماز جمعه در یك زمان و با فاصله كمتر از حد معین (یك فرسخ) تشكیل شود هر دو باطل است. ولی اگر یكی از آنها قبلاً شروع شده ولو فقط تكبیرة الاحرام را گفته باشد دیگری باطل است، چه نمازگزاران بدانند كه قبل از آنها یا بعد از آنها نماز جمعه دیگری در فاصله كمتر برقرار شده و یا می شود و چه ندانند. و میزان در صحت، تقدم در نماز است نه در خطبه ها. بنابراین اگر یكی از دو نماز جمعه در خطبه ها مقدم بوده امانماز دوم در شروع نماز تقدم داشته نماز دوم صحیح و اولی باطل خواهد بود.
مسأله 1594 ـ اگر یقین دارند كه در فاصله كمتر از حد لازم (یك فرسخ) نماز جمعه ای بر پا شده ولی شك دارند كه آن نماز قبلاً برگزار شده یا نه، و یا شك دارند كه ان نماز مقارن با آنها برگزار می شود یا نه، در هر دو صورت می توانند خود نماز جمعه ای تشكیل دهند. و همچنین است در صورتی كه نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه دیگر اطمینان نداشته باشند.
مسأله 1595 ـ اگر پس از پایان نماز جمعه متوجه شوند كه نماز جمعه دیگری در كمتر از حد مقرر تشكیل شده و هر یك از دو گروه احتمال دهد قبل از دیگری به اقامه جمعه پرداخته، بر هیچ یك اعاده جمعه و نیز نماز ظهر واجب نیست. گر چه قول به وجوب اعاده مطابق احتیاط است ولی اگر گروه سومی خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه دیگری بنمایند، باید یقین داشته باشند كه آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحت یكی از آن دو را بدهند نمی توانند اقامه جمعه دیگری بنمایند.
مسأله 1596 ـ در زمان غیبت ولی عصر (عج) كه نماز جمعه واجب تعیینی نیست خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه حرام نیست.
مسأله 1542 ـ كسی كه نماز جمعه را بجا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولی احتیاط مستحب آن است كه آن را نیز بجا آورد.
شرایط نماز جمعه
مسأله 1543 ـ نماز جمعه تنها توسط مردان منعقد می شود، ولی زنان هم می توانند در آن شركت كنند.
مسأله 1544 ـ نماز جمعه باید به جماعت برگزار شود و نمی توان آن را به طور فرادی بجا آورد.
مسأله 1545 ـ همه شرائطی كه در نماز جماعت معتبر است در نماز جمعه نیز لازم است، مانند: نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام، فاصله بیش از حد نداشتن و غیر اینها.(1)
مسأله 1546 ـ همه شرائطی كه در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند: عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت كودكان و زنان در نماز جمعه جائز نیست، گرچه در نمازهای دیگر برای خودشان برای كودكان ممیّز جائز است، و برای زنها احتیاط وجوبی در ترك است.
مسأله 1547 ـ بر هر مرد مكلّف آزاد غیر مسافری كه نابینا، بیمار و پیر فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب است البته در صورتی كه فاصله او تا محلّ اقامه جمعه بیش از دو فرسخ نباشد. بنابراین بر كسانی كه فاقد یكی از شروط باشند حركت به سوی نمازجمعه به فرض اینكه وجوب تعیینی هم داشته باشد واجب نیست گرچه حضور
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ پیرامون شرائط، موانع، مبطلات، خلل، شك، سهو و غیره به فصل مربوط به نماز جماعت مراجعه شود.
[251]
در آن برایشان هیچ مشقّتی نداشته باشد.
مسأله 1548 ـ كمترین فاصله لازم بین دو نمازجمعه، یك فرسخ است.
مسأله 1549 ـ كمترین عدد لازم برای انعقاد نماز جمعه پنج نفر است كه باید یكی از آنها امام باشد. پس نماز جمعه با كمتر از 5 نفر واجب نیست و منعقد نمی شود ولی اگر هفت نفر و بیشتر باشند فضیلت جمعه بیشتر خواهد بود.
مسأله 1550 ـ در صورت وجود شرائط لازم، نماز جمعه بر سكنه شهرها و شهركها و حاشیه نشینان آنها و روستائیان، چادرنشینان و بیابانگردهایی كه روش زندگی آنها چنین است واجب است.
مسأله 1551 ـ فاقدین شرائط وجوب نماز جمعه اگر اتّفاقاً در نماز حاضر شوند یا با مشقّت خود را به آن برسانند نمازشان صحیح است و نماز ظهر بر آنها واجب نیست. همچنین كسانی كه با وجود باران یا سرمای شدید یا نداشتن پا یا عضو دیگر كه موجب مشقّت و اسقاط تكلیف نمازجمعه است در نماز جمعه شركت كرده اند، نمازشان صحیح است. امّا اگر دیوانه به نمازجمعه بپردازد نمازش صحیح نیست ولی نمازجمعه پسران نابالغ صحیح است گرچه نمی توانند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشند همان گونه كه نمی توانند به تنهایی تشكیل نمازجمعه بدهند.
مسأله 1552 ـ مسافر می تواند در نماز جمعه شركت كند و در این صورت نماز ظهر از او ساقط است. لكن مسافرین به تنهایی (بدون شركت حاضرین) نمی توانند نماز جمعه تشكیل دهند و در این صورت نماز ظهر بر آنها واجب است. و نیز مسافر نمی تواند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشد ولی اگر مسافرین قصد اقامه (ده روز یا بیشتر) بنمایند می توانند نماز جمعه تشكیل دهند.
مسأله 1553 ـ زنان می توانند در نماز جمعه شركت كنند و نمازشان صحیح است و مجزی از نماز ظهر است اما به تنهایی (بدون شركت مردان) نمی توانند نماز جمعه تشكیل دهند چنانكه نمی توانند مكمل عدد لازم ـ 5 نفرـ هم باشند، زیرا نماز جمعه با شركت مردان منعقد می شود.
مسأله 1554 ـ خنثی مشكله(1) می تواند در نماز جمعه شركت كند ولی نمی تواند مكمل عدد لازم (5 نفر) یا امام جمعه باشد، پس اگر غیر از او فقط چهار نفر جمع شده
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كسی كه مرد یا زن بودنش اصلاً معلوم نیست.
[252]
باشند نماز جمعه برگزار نمی شود و باید نماز ظهر بخوانند.
وقت نماز جمعه
مسأله 1555 ـ وقت نماز جمعه با زوال خورشید شروع می شود و تا وقتی كه سایه شاخص به اندازه دو قدم متعارف برسد، امتداد دارد. ولی احتیاط واجب آن است كه از اوائل عرفی زوال تأخیر نیاندازند و اگر تأخیر افتاد احتیاط مستحب آن است كه نماز ظهر را بخوانند.
مسأله 1556 ـ اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع كرده و هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع كند صحیح است.
مسأله 1557 ـ جائز نیست امام جمعه خطبه ها را آن قدر طولانی كند كه وقت نماز بگذرد، و الا باید نماز ظهر را بخواند، زیرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد.
مسأله 1558 ـ اگر در بین نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتی كه یك ركعت آن در وقت واقع شده باشد صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است كه پس از اتمام آن، نماز ظهر را هم بجا آورد و اگر یك ركعت آن در وقت واقع نشده باطل است ولی احتیاط مستحب آن است كه آن را تمام كند و سپس نماز ظهر را بخواند.
مسأله 1559 ـ اگر عمداً نماز جمعه را طوری به تأخیر بیاندازند كه تنها یك ركعت از وقت آن باقی باشد احتیاط واجب آن است كه نماز ظهر را بجا آورند.
مسأله 1560 ـ اگر یقین دارد وقت به اندازه ای هست كه می تواند حداقل واجب را در تحقق دو خطبه و دو ركعت نماز بجا آورد بین نماز جمعه و ظهر مخیر است و اگر یقین دارد كه به این اندازه وقت نیست، باید نماز ظهر را بخواند و اگر شك دارد، نماز جمعه صحیح است ولی در صورتی كه پس از نماز معلوم شود كه حتی برای یك ركعت هم وقت باقی نبوده، باید نماز ظهر را بجا آورد، گر چه احتیاط مستحب آن است كه اگر تنها یك ركعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند.
مسأله 1561 ـ اگر مقدار وقت را می داند ولی شك دارد كه در این مقدار می تواند نماز جمعه را بجا آورد یا نه، جایز است نماز جمعه را شروع كند، پس اگر وقت برای همه نماز كافی بود نمازش صحیح است و الا باید نماز ظهر را بجا آورد ولی احتیاط مستحب آن است كه در این صورت اساساً نماز ظهر را اختیار كند.
[253]
مسأله 1562 ـ در صورتی كه نماز جمعه با عدد كامل و در وقت دامنه دار شروع شده ولی مأمومی به ركعت اول نرسیده باشد، اگر به ركعت دوم، ولو به ركوع آن، برسد و اقتدا كند نمازش صحیح است (به شرط آنكه بداند وقت به اندازه ای هست كه بتواند ركعت دوم آن را هم در وقت بخواند) در این صورت دومین ركعت نماز خود را به طور فرادی بجا می آورد، ولی برای كسی كه تكبیر ركوع ركعت دوم امام را درك نكرده بهتر آن است كه نیت خود را به ظهر برگردانده و نماز ظهر را بجا آورد.
كیفیت نماز جمعه
مسأله 1563 ـ نماز جمعه دو ركعت است و كیفیت آن مانند نماز صبح است. و مستحب است كه حمد و سوره با صدای بلند خوانده شود و در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم، سوره منافقین را قرائت نمایند.
مسأله 1564 ـ نماز جمعه دارای دو قنوت است، قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است.
مسأله 1565 ـ نماز جمعه دارای دو خطبه است كه مانند اصل نماز، واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود و بدون این دو خطبه نماز جمعه محقق نمی شود.
مسأله 1566 ـ واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اول نماز جمعه را بجا آورد باطل است، و در صورتی كه وقت باقی است باید پس از ایراد خطبه ها مجدداً نماز جمعه را بخواند ولی اگر نسبت به حكم مسأله جاهل بوده یا اشتباه كرده، اعاده خطبه ها لازم نیست بلكه اعاده نماز هم لازم نیست.
مسأله 1567 ـ جائز است دو خطبه نماز جمعه قبل از ظهر شرعی ایراد شود به طوری كه پایان خطبه ها با ظهر شرعی مصادف باشد، ولی احتیاط مستحب آن است كه آنها را در وقت ظهر بخواند.
مسأله 1568 ـ در خطبه اول واجب است حمد الهی، گر چه به هر لفظی كه حمد الهی محسوب شود جائز است، ولی احتیاط مستحب آن است كه به لفظ جلاله (الله) باشد و احتیاط واجب آن است كه پس از آن به ثنای الهی بپردازد و سپس به پیغمبر اسلام درود فرستد، و واجب است مردم را به تقوی سفارش كند و یك سوره كوچك از قرآن را بخواند. و در خطبه دوم نیز حمد و ثنای الهی (به صورتی كه ذكر شد) و درود بر پیغمبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب آن است كه در این خطبه
[254]
نیز به تقوی سفارش كند و سوره كوچكی از قرآن تلاوت نماید. و احتیاط مستحب و مؤكد آن است كه در خطبه دوم پس از درود بر پیغمبر (ص) به ائمه معصومین (ع) نیز درود فرستد و برای مؤمنین استغفار كند. و بهتر است از خطبه های منسوب به امیر المؤمنین (ع) یا آنچه از ائمه معصومین (ع) وارد شده انتخاب كند.
مسأله 1569 ـ شایسته است امامِ خطیب، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گوید و عبارات فصیح و روان به كار برد، به حوادثی كه در سراسر عالم بر مسلمین می گذرد به خصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص دهد. چنان شجاع باشد كه در راه خدا از ملامت و نكوهش احدی بیم به خود راه ندهد، در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرائط زمان و مكان صراحت داشته باشد، اموری از قبیل مواظبت در اوقات نماز و عمل به روش صلحا و اولیاء خدا را كه موجب تأثیر كلام او در مردم است رعایت كند، كارهای او با مواعظ و وعد و وعیدهایش تطبیق نماید، از آنچه كه موجب سبكی او و كلامش می شود حتی از قبیل پرگوئی، شوخی و بیهوده گوئی بپرهیزد و همه این امور را تنها برای خداوند رعایت كند و هدفش اعراض از دنیاپرستی و ریاست طلبی باشد كه سرسلسله همه گناهان است تا كلامش در جان مردم مؤثر افتد.
مسأله 1570 ـ شایسته است امامِ خطیب در خطبه نماز جمعه مصالح دین و دنیای مسلمین را تذكر دهد و مردم را در جریان مسائل زیان بار و سودمند كشورهای اسلامی و غیر اسلامی قرار دهد و نیازهای مسلمین را در امر معاد و معاش تذكر دهد و از امور سیاسی واقتصادی آنچه را كه در استقلال و كیان مسلمین نقش مهمی دارد گوشزد كند و كیفیت صحیح روابط آنان را با سایر ملل بیان نماید و مردم را از دخالتهای دول ستمگر و استعمارگر در امور سیاسی و اقتصادی مسلمین كه منجر به استعمار و استثمار آنها می شود بر حذر دارد.
خلاصه، نماز جمعه و دو خطبه آن نظیر حج و مراكز تجمع آن و نمازهای عید فطر و قربان و غیره ازسنگرهای بزرگی است كه متأسفانه كثیری از مسلمانان از وظائف مهم سیاسی خود در آن غافل مانده اند، چنانچه از سایر پایگاه های عظیم سیاست اسلامی هم غافلند. اسلام دین سیاست آنهم در همه شئون آن است و كسی كه در احكام قضائی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام اندكی تأمل كند متوجه این معنی می شود. هر كس گمان كند دین از سیاست جدا است جاهلی است كه نه اسلام
[255]
را می شناسد و نه سیاست را می داند.
مسأله 1571 ـ مستحب است امامِ خطیب در زمستان و تابستان عمامه داشته و ردائی از برد یمانی یا (عدنی) بپوشد و خود را بیاراید، تمیزترین لباسهای خود را بپوشد و بوی خوش به كار برد به طوری كه با وقار و سكینه باشد، و قبل از خطابه هنگامی كه مؤذن اذان می گوید او بر منبر قرار گرفته باشد تا اذان به پایان رسد و خطبه را آغاز كند، و هنگام صعود بر منبر خطابه روبروی مردم بایستد و سلام كند و مردم نیز با چهره های خود از او استقبال كنند و به چیزی از قبیل كمان و شمشیر (اسلحه) و عصا تكیه كند، و مردم نیز خود را روبروی او قرار دهند.
مسأله 1572 ـ واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ایستاده به ایراد خطبه بپردازد. و اگر نتواند خطبه ها را در حال ایستاده بخواند، باید دیگری به ایراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم به عهده گیرد. و اگر هیچكس برای ایراد خطبه ها در حال ایستاده پیدا نشود. نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است.
مسأله 1573 ـ جائز نیست امام جمعه خطبه ها و به خصوص موعظه و توصیه به تقوی را به آهستگی ادا كند و احتیاط واجب آن است كه با صدای بلند به ایراد خطبه بپردازد به طوری كه حداقل عدد لازم (4 نفر) صدای او را بشنوند، بلك احتیاط مستحب آن است كه در هنگام موعظه و سفارش به تقوی صدای خود را چنان بلند نماید كه همه حاضرین مواعظ او را بشنوند، و در مجامع بزرگ به توسط بلند گوها به خطبه بپردازد تا تشویق و تحذیر و مسائل مهمه را به گوش همگان برساند.
مسأله 1574 ـ احتیاط مستحب آن است كه امام در حال خطبه سخنی غیر مربوط به خطبه ها نگوید البته در فاصله بین خطبه ها و نماز، سخن گفتن بلامانع است.
مسأله 1575 ـ واجب است امام پس از خطبه اول مقدار كمی بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.
مسأله 1576 ـ احتیاط مستحب آن است كه امام و مستمعین در حال خطبه، واجد طهارت كامل (كه برای نماز معتبر است) باشند.
مسأله 1577 ـ احتیاط مستحب آن است كه مأمومین در حال خطبه روبروی امام بوده و بیش از مقداری كه در نماز می توانند خود را از قبله منحرف كنند رو برنگردانند.
[256]
مسأله 1578 ـ واجب است مأمومین به خطبه های امام گوش فرا دهند، و احتیاط مستحب آن است كه ساكت باشند و از حرف زدن بپرهیزند كه صحبت كردن در وقت خطبه ها مكروه است بلكه اگر سخن گفتن مأمومین موجب نشنیدن خطبه و از بین رفتن فایده آن باشد، سكوت لازم است.
مسأله 1579 ـ احتیاط واجب آن است كه امام جمعه در خطبه حمد الهی و درود بر پیغمبر و ائمه علیهم السلام را به زبان عربی ایراد نماید، گر چه او و مستمعین او عرب نباشند اما می تواند در مقام وعظ و توصیه به تقوی به زبان دیگری تكلم نماید. و احتیاط مستحب آن است كه موعظه و آنچه را به مصالح مسلمین مربوط می شود به زبان مستمعین ادا نماید، اگر مستمعین مختلفند آنها را به زبانهای مختلف تكرار كند. گر چه در صورتی كه مأمومین بیش از حد نصاب (4 نفر) باشند می تواند به زبان حد نصاب (4 نفر) اكتفا نماید، ولی احتیاط مستحب آن است كه آنها را به زبان خودشان موعظه كند.
مسأله 1580 ـ اذان دوم در روز جمعه بدعت و حرام است.
احكام نماز جمعه
مسأله 1581 ـ كسی كه نماز جمعه را به امامی اقتدا كرده می تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتدا كند ولی اگر بخواهد احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند راه آن این است كه پس از پایان نماز جماعت مجدداً نماز ظهر و عصر را به طور فرادی بجا آورد مگر اینكه امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتیاطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد كه در این صورت اگر مأموم نیز همین طور عمل كرده لازم نیست نماز عصر را تكرار كند.
مسأله 1582 ـ اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه، نماز ظهر را احتیاطاً بجا آوردند می توانند آنرا به جماعت برگزار كنند ولی مأمومی كه در نماز جمعه شركت نكرده نمی تواند به این نماز اقتدا كند و اگر به این نماز اقتدا كند از نماز ظهر او مجزی نیست و باید آن را اعاده نماید.
مسأله 1583 ـ اگر مأمومی كه ركوع ركعت اول امام جمعه را درك كرده به علت كثرت جمعیت یا غیر آن نتواند در سجده ها با امام همراهی كند در این صورت اگر بتواند (پس از قیام امام برای ركعت دوم) سجده ها را خود بجا آورده و قبل از ركوع یا در حین آن به امام ملحق شود، نمازش صحیح است. و الا باید به حال خود باقی بماند
[257]
تا امام به سجده های ركعت دوم برسد آنگاه دو سجده را به نیت سجده های ركعت اول نماز خود همراه امام بجا آورد و سپس ركعت دوم را فرادی بخواند و نمازش صحیح است. ولی اگر آنها را به نیت سجده های ركعت دوم و یا به نیت متابعت امام انجام دهد احتیاط واجب آن است كه از آن دو سجده صرف نظر كرده و دو سجده دیگر به نیت سجده های ركعت اول بجا آورد و سپس به ركعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم بجا آورد.
مسأله 1584 ـ اگر مأموم به قصد اتصال به نماز، در ركوع ركعت دوم تكبیر بگوید و به ركوع برود ولی شك كند كه ركوع امام را درك كرده یا نه، نماز جمعه او محقق نمی شود و احتیاط واجب آن است كه آن نماز را به نیت نماز ظهر به پایان برساند و سپس نماز ظهر را اعاده كند.
مسأله 1585 ـ اگر مأمومین پس از اتمام خطبه ها و شروع نماز امام، از اقتدا به او خودداری كنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام می تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد، ولی احتیاط مستحب آن است كه نیت خود را به ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدداً نماز ظهر را بخواند و احتیاط بیشتر در آنست كه نماز را به همان نیت نماز جمعه تمام كند و سپس نماز ظهر را بجا آورد.
مسأله 1586 ـ اگر نماز جمعه با عدد كامل (حداقل 4 نفر به اضافه امام) منعقد شود ـ ولو اینكه فقط تكبیر آنرا گفته باشند ـ و سپس متفرق شوند، نماز باطل می شود چه همه مأمومین یا بعضی از آنها متفرق شوند و امام باقی بماند و چه برعكس، چه یك ركعت كامل نماز را خوانده باشند و چه كمتر ولی احتیاط مستحب آن است كه افراد باقیمانده نماز جمعه را تمام كنند سپس نماز ظهر را بجا آوردند اما اگر بعضی از آنها در اواخر ركعت دوم بلكه بعد از ركوع ركعت دوم متفرق شوند نماز جمعه صحیح است و احتیاط مستحب آن است كه پس از آن نماز ظهر را بجا آورند.
مسأله 1587 ـ اگر عدد مأمومین بیش از حد لازم (4 نفر) برای نماز جمعه باشد پراكندگی عده ای از آنها مطلقاً ضرر ندارد، به شرط آنكه افراد باقیمانده از (4 نفر) كمتر نباشد.
مسأله 1588 ـ اگر پنج نفر (یا بیشتر) برای نماز جمعه مهیا شوند ولی در اثناء خطبه ها یا بعد از آنها و قبل از اقامه نماز متفرق شوند و برنگردند به طوری كه كمتر از
[258]
5 نفر باقی مانده باشند وظیفه افراد باقی مانده، نماز ظهر است.
مسأله 1589 ـ در صورتی كه قبل از انجام مسمّای واجب در خطبه (یعنی حداقلی از واجبات خطبه ها كه بتوان آنها را خطبه نامید) عده ای از مأمومین متفرق شوند و كمتر از 4 نفر بمانند و پس از مدت كوتاهی برگردند (به طوری كه عدد لازم ـ 5 نفر ـ كامل شود) اگر امام در این فاصله سكوت كرده باشد، پس از مراجعت مأمومین باید از نقطه ای كه خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولی اگر (با وجود تقلیل مأمومین از حد نصاب لازم) خطبه را ادامه داده و جریان امر به صورتی بوده كه افراد پراكنده صدای او را نشنیده اند باید پس از مراجعت آنها و تكمیل عدد لازم آن قسمت را كه در غیاب آنها خوانده اعاده كند و اگر زمان بازگشت مأمومین طولانی باشد به طوری كه عرفاً به یكپارچگی خطبه لطمه بزند باید امام خطبه را اعاده كند. چنانچه اگر با ورود مأمومین جدید هم عدد لازم ـ 5 نفر ـ كامل بشود اعاده خطبه ضروری است.
مسأله 1590 ـ اگر مأمومین بعد از خطبه یا در اثنای آن متفرق شوند (به طوری كه كمتر از 5 نفر باقی بمانند) و سپس برگردند تا عدد لازم كامل شود در صورتی كه مسمای خطبه محقق شده باشد اعاده خطبه واجب نیست، گر چه مدت تفرق طولانی باشد. و در صورتی كه مسمای خطبه محقق نشده باشد، اگر علت تفرق، انصراف مأمومین از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است كه پس از بازگشت آنها، امام، خطبه ها را از نو بخواند (ولو اینكه مدت تفرق كم باشد) و اگر علت تفرق و پراكندگی امری نظیر باران و غیره بوده در این صورت اگر مدت آن به قدری طولانی شود كه عرفاً به یكپارچگی خطبه لطمه بزند واجب است خطبه ها را از نو بخواند و الا خطبه قبلی را ادامه دهد و صحیح است.
مسأله 1591 ـ اگر در جایی نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصله ای كمتر از یك فرسخی آن نماز جمعه دیگری منعقد شود. پس اگر با فاصله یك فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است. لازم به تذكر است كه میزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهری كه نماز جمعه در ان تشكیل شده است بنابراین در شهرهای بزرگی كه طول آن چند فرسخ است می توان چند نماز جمعه تشكیل داد.
مسأله 1592 ـ احتیاط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند كه در كمتر از حد مقرر نماز جمعه دیگری قبل از آنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمی شود.
[259]
مسأله 1593 ـ اگر دو نماز جمعه در یك زمان و با فاصله كمتر از حد معین (یك فرسخ) تشكیل شود هر دو باطل است. ولی اگر یكی از آنها قبلاً شروع شده ولو فقط تكبیرة الاحرام را گفته باشد دیگری باطل است، چه نمازگزاران بدانند كه قبل از آنها یا بعد از آنها نماز جمعه دیگری در فاصله كمتر برقرار شده و یا می شود و چه ندانند. و میزان در صحت، تقدم در نماز است نه در خطبه ها. بنابراین اگر یكی از دو نماز جمعه در خطبه ها مقدم بوده امانماز دوم در شروع نماز تقدم داشته نماز دوم صحیح و اولی باطل خواهد بود.
مسأله 1594 ـ اگر یقین دارند كه در فاصله كمتر از حد لازم (یك فرسخ) نماز جمعه ای بر پا شده ولی شك دارند كه آن نماز قبلاً برگزار شده یا نه، و یا شك دارند كه ان نماز مقارن با آنها برگزار می شود یا نه، در هر دو صورت می توانند خود نماز جمعه ای تشكیل دهند. و همچنین است در صورتی كه نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه دیگر اطمینان نداشته باشند.
مسأله 1595 ـ اگر پس از پایان نماز جمعه متوجه شوند كه نماز جمعه دیگری در كمتر از حد مقرر تشكیل شده و هر یك از دو گروه احتمال دهد قبل از دیگری به اقامه جمعه پرداخته، بر هیچ یك اعاده جمعه و نیز نماز ظهر واجب نیست. گر چه قول به وجوب اعاده مطابق احتیاط است ولی اگر گروه سومی خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه دیگری بنمایند، باید یقین داشته باشند كه آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحت یكی از آن دو را بدهند نمی توانند اقامه جمعه دیگری بنمایند.
مسأله 1596 ـ در زمان غیبت ولی عصر (عج) كه نماز جمعه واجب تعیینی نیست خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه حرام نیست.